Όταν η Τζεν Χάρινγκτον ήταν έγκυος, οι άνθρωποι της έλεγαν ότι σύντομα θα ερωτεύονταν όπως ποτέ πριν. Δεν καταλάβαινε τι εννοούσαν μέχρι που γέννησε το γιο της. Μόλις τον είδε ένα συναίσθημα λατρείας την κατέλαβε. «Ήταν σαν να μην είχα ζήσει τίποτα πριν αντικρίσω το μωρό μου», είπε. Ο δεσμός ανάμεσα στους γονείς και το παιδί είναι ένας από τους ισχυρότερους στη φύση. Οι έρωτες έρχονται και παρέρχονται, αλλά ο δεσμός με το παιδί κρατάει για μια ολόκληρη ζωή, και προφανώς όχι επειδή απολαμβάνετε την προοπτική να του αλλάζετε συνέχεια πάνες.
Η αγάπη που νιώθουμε για το παιδί μας δεν είναι μόνο κάτι το διανοητικό ή το πολιτιστικό. Είναι κομμάτι της κατασκευής μας. Είτε μαμά είτε μπαμπάς, είτε φυσικός είτε θετός γονέας, έχετε εξίσου τις προδιαγραφές να φτιάξετε ισχυρούς δεσμούς με το παιδί σας, όπως και το παιδί είναι εξίσου έτοιμο να συνδεθεί μαζί σας. Για πολλά χρόνια οι επιστήμονες και οι ειδικοί της παιδικής ανάπτυξης έκαναν μελέτες οι οποίες αποκάλυψαν γοητευτικές λεπτομέρειες για το δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ γονέων και παιδιών. Τα ευρήματά τους βοηθούν να εξηγήσουμε γιατί τα μωρά είναι τόσο “εθιστικά” και γιατί αγαπάμε τα παιδιά μας τόσο πολύ ακόμα και όταν μεγαλώσουν – παρά τα ξεσπάσματά τους, τους καβγάδες κι όλα αυτά. Ο δεσμός με το παιδί αλλάζει με τα χρόνια, αλλά η σημασία του δεν ξεθωριάζει ποτέ.
Εγκυμοσύνη: αγάπη πριν κι από την πρώτη ματιά
Μην εκπλαγείτε αν διαπιστώσετε ότι αγαπάτε το μωρό σας πριν ακόμη γεννηθεί. Όσοι πλησιάζουν να γίνουν γονείς καταλαμβάνονται συχνά από ένα πανίσχυρο μείγμα ισχυρών συναισθημάτων και προσμονής. Τα συναισθήματα αυτά προετοιμάζουν το έδαφος για την ανάπτυξη της σχέσης με το παιδί. Όταν είστε έγκυος πανίσχυρες ορμόνες προετοιμάζουν επίσης το έδαφος για την ανάπτυξη του δεσμού σας με το παιδί. Το ίδιο κάνουν και οι κλωτσιές του κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, που ενισχύονται καθώς περνούν οι εβδομάδες. Καθώς πλησιάζει η μέρα του τοκετού, ο εγκέφαλός σας αρχίζει και παράγει όλο και περισσότερη ωκυτοκίνη, μια ορμόνη που κυριολεκτικά «βγάζει» τη μητέρα από μέσα σας. Γνωστή και ως «ορμόνη της αγάπης», η ωκυτοκίνη θεωρείται υπεύθυνη για τη μητρική συμπεριφορά στα ζώα, από τους ποντικούς ως τους πιθήκους. Στις εγκύους η κύρια δουλειά της ωκυτοκίνης είναι να μειώνει το στρες που προκαλεί η προσμονή για τη νέα άφιξη. Η ωκυτοκίνη προσέλκυσε σοβαρό επιστημονικό ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια.
Οι μελέτες σε ζώα υποδεικνύουν ότι διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε όλους τους τύπους κοινωνικών συμπεριφορών, από τη φροντίδα των βρεφών μέχρι το σχηματισμό μακροχρόνιων σχέσεων. Τα ζώα που δεν παράγουν ωκυτοκίνη τείνουν να αγνοούν τα μικρά τους και αλλάζουν ταίρι κάθε εποχή. Τα είδη που παράγουν ωκυτοκίνη τείνουν να είναι αφοσιωμένοι γονείς και σχηματίζουν μακροχρόνιους δεσμούς με τους ερωτικούς τους συντρόφους. Έτσι όταν το σώμα σας αρχίζει να παράγει ωκυτοκίνη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, είναι σαν η αγάπη να τρέχει κυριολεκτικά στις φλέβες σας. Το μωρό αναπτύσσει δεσμό μαζί σας ήδη από τη μήτρα. Οι μελέτες δείχνουν ότι η καρδιά του χτυπά πιο γρήγορα στον ήχο της φωνής σας. Είναι κάτι που το διεγείρει και το ανακουφίζει ταυτόχρονα, και τώρα και στα χρόνια που θα ακολουθήσουν.
Ο μπαμπάς, ο δεύτερος γονέας σε ένα ομοφυλόφιλο ζευγάρι ή ο θετός γονέας που περιμένει το μωρό του δεν δοκιμάζουν την ίδια ορμονική έκρηξη και φυσική εγγύτητα με το αναπτυσσόμενο μωρό όπως οι έγκυες γυναίκες. Όμως δεν πρέπει να ανησυχούν. Μπορούν να δημιουργήσουν επίσης ισχυρούς δεσμούς με το παιδί τους. Τα μωρά και τα μεγαλύτερα παιδιά έχουν την ικανότητα να αναπτύσσουν ισχυρούς δεσμούς με όποιον τα φροντίζει και ανταποκρίνεται στις φυσικές και συναισθηματικές τους ανάγκες. Η θεωρία της σύνδεσης, που αποτελεί την καθοδηγητική ψυχολογική αρχή των ανθρώπινων σχέσεων, λέει ότι οι άνθρωποι όλων των ηλικιών συνδέονται βαθιά με εκείνους που τους παρέχουν μια αίσθηση ασφάλειας και υποστήριξης. Και ποτέ δεν χάνουν την ικανότητα και την επιθυμία τους να αναπτύσσουν τέτοιους δεσμούς, κι ο καθένας που φροντίζει ένα παιδί συνδέεται μαζί του κι αυτό με εκείνον.
Εσείς και το μωρό σας: εθισμένοι στην αγάπη
Κατά τη διάρκεια του τοκετού ένας χείμαρρος ωκυτοκίνης πλημμυρίζει τον εγκέφαλο και το αίμα της γυναίκας που γεννάει. Ανάμεσα στα άλλα, αυτή η ορμόνη προκαλεί επίσης τις συσπάσεις της μήτρας και βοηθά στην γαλακτοφορία. Δουλεύει τόσο καλά ώστε οι γιατροί συχνά χορηγούν πιτοκίνη στις γυναίκες, μια συνθετική μορφή ωκυτοκίνης, για να προκαλέσουν τοκετό. Ως νέα μητέρα, κυριολεκτικά κολυμπάτε στην ωκυτοκίνη τη στιγμή που για πρώτη φορά παίρνετε το μωρό στην αγκαλιά σας. Η ορμόνη αυτή σας βοηθά να ξεπεράσετε την εξάντληση και τον πόνο του τοκετού και σας δίνει ένα αίσθημα ευφορίας και έντονης αγάπης.
Σύμφωνα με την παιδίατρο Μάρσαλ Κλάους, η επίδραση της ωκυτοκίνης είναι τόσο ισχυρή που βοηθά να εξηγήσουμε γιατί δεν εγκαταλείπονται μωρά στα νοσοκομεία που επιτρέπουν στις μητέρες να κρατήσουν το παιδί τους την πρώτη ώρα μετά τον τοκετό. Αλλά και οι νέοι πατέρες είναι ευάλωτοι στη μαγική φύση των μωρών – ή την επίδραση της ωκυτοκίνης. Όπως οι μητέρες, έτσι και οι πατέρες πλημμυρίζουν από την ορμόνη της αγάπης όταν βλέπουν το μωρό τους για πρώτη φορά. Αυτό βοηθά στην ερμηνεία των απρόσμενων συναισθημάτων που μερικές φορές πλημμυρίζουν τους μπαμπάδες στην αίθουσα του τοκετού. Ο Στιβ Μπράντλεϊ λέει ότι ποτέ δεν είχε σκεφτεί ιδιαίτερα την πατρότητα, ακόμα κι όταν η γυναίκα του μπήκε στο τελευταίο στάδιο της εγκυμοσύνης. Και σίγουρα δεν περίμενε να βάλει τα κλάματα τη στιγμή της γέννησης της κόρης του. Αλλά τα δάκρυα άρχισαν να τρέχουν. «Είχα μάλλον μια άρνηση, αλλά καθώς το μωρό έβγαινε, με το πρόσωπο προς τα πάνω, κοίταξε πρώτα εμένα», λέει. Οι νέοι μπαμπάδες δοκιμάζουν κι άλλες δραματικές βιολογικές αλλαγές. Μια καναδική μελέτη του 2001 διαπίστωσε ότι τα επίπεδα τεστοστερόνης των ανδρών τείνουν να πέφτουν κατακόρυφα – τουλάχιστον για μερικούς μήνες – αφότου γίνονται πατέρες για πρώτη φορά. Το ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι ορισμένοι άνδρες αρχίζουν να παράγουν επιπλέον οιστρογόνα και ίσως αυτό να αποτελεί το σαφέστερο σημάδι της μετασχηματιστικής δύναμης της πατρότητας.
Σύμφωνα με την Νταϊάνα Βιτ, νευροεπιστήμονα στο αμερικανικό Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών, τα πρόσθετα οιστρογόνα καθιστούν το εγκέφαλο πιο ευαίσθητο στην ωκυτοκίνη και βοηθούν ίσως τους πατέρες να γίνουν πιο αγαπησιάρηδες και προσεκτικοί. Η ωκυτοκίνη δεν είναι όμως το μόνο χημικό της αγάπης. Η ντοπαμίνη αποτελεί την κύρια ορμόνη που συνδέεται με την αναγνώριση της ευχαρίστησης από τον εγκέφαλο και διαδραματίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του πρώιμου δεσμού μεταξύ γονιού και παιδιού. Όπως κρατάτε ή παίζετε με το μωρό, και οι δυο σας πλημμυρίζετε από ντοπαμίνη. Κι όσο εσείς απολαμβάνετε τα υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης, η ντοπαμίνη βοηθά και το μωρό να συνδεθεί συναισθηματικά μαζί σας. Το 2004 μια ομάδα Ιταλών ερευνητών κατέληξε στο συμπέρασμα αυτό κάνοντας παρατηρήσεις σε μωρά ποντικών. Τα μωρά πουν στερούνταν ντοπαμίνης δεν ενδιαφέρονταν για το αν η μητέρα τους ήταν ή όχι κοντά τους. Αυτή ήταν η πιο ισχυρή ένδειξη ότι η ντοπαμίνη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη σύνδεση μεταξύ μητέρας και παιδιού. Αλλά και οι θετοί γονείς απολαμβάνουν τα αυξημένα επίπεδα ωκυτοκίνης και ντοπαμίνης όταν είναι κοντά στα παιδιά τους, όπως και όλα τα παιδιά που κατακλύζονται από ντοπαμίνη όταν είναι κοντά στους γονείς τους. Παρεμπιπτόντως, η ντοπαμίνη είναι αυτό που προκαλεί το αίσθημα ευφορίας σε όσους χρησιμοποιούν ναρκωτικά. Κατά μία άποψη λοιπόν οι εξαρτημένοι από ναρκωτικές ουσίες κυνηγούν απλώς το συναίσθημα που ιδανικά αναπτύσσεται μεταξύ γονέων και παιδιών. Η γονεϊκή αγάπη όμως είναι απολύτως υγιής.
Κι αν ο δεσμός δεν έρθει αμέσως;
Ένα 30% των νέων μητέρων δεν ερωτεύονται αμέσως τα μωρά τους, συνήθως επειδή το παιδί ή ο τοκετός δεν ήταν αυτό που περίμεναν. Η απογοήτευση, το στρες και η εξάντληση μπορεί να αναστείλουν τις ορμόνες της αγάπης αλλά μόνο προσωρινά. Η συντριπτική πλειοψηφία των γονέων αναπτύσσουν δεσμό με τα παιδιά τους μέσα στους λίγους πρώτους μήνες.
Η Κάρι Χουκ, μητέρα τριών παιδιών, δεν είχε την ευκαιρία να δεθεί με το πρώτο παιδί της αμέσως. Μετά από έναν πολύωρο και εξοντωτικό τοκετό, διαπιστώθηκε ότι το μωρό είχε λίγο αμνιακό υγρό στους πνεύμονες και οι νοσοκόμες της το πήραν. Δεν μπορούσε να κρατήσει ή να κανακέψει το μωρό κι όταν της το έφεραν, μετά από 8-10 ώρες. Και της ήταν πολύ δύσκολο να συνδεθεί με αυτό το πακέτο που ούρλιαζε μέσα στην αγκαλιά της. “Νόμιζα πως αμέσως μόλις γεννήσεις και δεις το μωρό σου το ερωτεύεσαι. Ποτέ δεν περίμενα ότι θα έπρεπε να καταβάλω προσπάθεια για να μην το στραγγαλίσω”. Ξαφνικά, δεν ήταν σίγουρη ότι ήταν έτοιμη να γίνει μητέρα. Η Κάρι Χουκ λέει συχνά αυτήν την ιστορία σε άλλες μητέρες που ανησυχούν για το δεσμό τους με τα μωρά τους. Όμως πρόκειται για μια ιστορία με χάπι εντ: όταν το μωρό έπαψε να φωνάζει, η Κάρι ένιωσε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και η γιορτή της αγάπης ξεκίνησε. Αν δεν μπορείτε να πάρετε το παιδί σας αγκαλιά αμέσως μετά τον τοκετό μην απελπίζεστε. Οι θετοί γονείς, οι γονείς των μωρών που γεννιούνται πρόωρα, ή οι μητέρες που έχουν επιπλοκές στον τοκετό και όλοι όσοι δεν έχουν τη δυνατότητα να περάσουν αρκετό χρόνο με τα μωρά τους αμέσως μετά τον τοκετό θα έχουν πολύ χρόνο μετά για να τα αγαπήσουν. Αν όμως το μωρό σας γεννήθηκε πρόωρα και πρέπει να περάσει μερικές μέρες ή και βδομάδες στη θερμοκοιτίδα, προσπαθήστε να είστε μαζί του και να το αγγίζετε όσο περισσότερο μπορείτε, και για το δικό σας και για το δικό του καλό.
Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι το σωματικό άγγιγμα του γονέα είναι μια από τις καλύτερες θεραπείες για τα πρόωρα βρέφη. Το άγγιγμα του πατέρα μπορεί να είναι τόσο καθησυχαστικό όσο το άγγιγμα της μητέρας. Μια μελέτη για τα πρόωρα γεννημένα βρέφη σε εντατική μονάδα νεογνών έδειξε ότι η προσοχή του μπαμπά έχει σημαντικά και μακροχρόνια οφέλη για το μωρό. Τα μωρά που τα επισκέπτεται καθημερινά ο μπαμπάς τους παίρνουν περισσότερο βάρος στο νοσοκομείο. Έχουν επίσης καλύτερη συναισθηματική εξέλιξη κατά τους πρώτους 18 μήνες της ζωής τους, ίσως επειδή συνεχίζουν να προσελκύουν πολλή προσοχή και στο σπίτι. Αν λοιπόν γεννάτε με καισαρική και δεν μπορείτε να κρατήσετε το παιδί σας αμέσως μετά τον τοκετό, δώστε το στο σύντροφό σας. Μια μελέτη του 2007 για μωρά που γεννήθηκαν με καισαρική διαπίστωσε ότι το άγγιγμα του μπαμπά μειώνει το κλάμα των νεογνών και τα βοηθά να αποκοιμηθούν. Η αγάπη αναπτύσσεται με τον καιρό – και για σας και για το μωρό σας. Αν είστε μαζί τις πρώτες ώρες της ζωής του, θα δείτε ότι μπορεί να σας κοιτάξει στα μάτια για να θυμηθεί το πρόσωπό σας, ή τέλος πάντων μια θολή εικόνα του προσώπου σας. Μετά από λίγο καιρό τα πρώτα του χαμόγελα θα βοηθήσουν και τους δύο σας να συνδεθείτε. Μια μελέτη δημοσιευμένη το 2008 διαπίστωσε ότι όταν οι μαμάδες κοιτούν τις φωτογραφίες των μωρών τους που χαμογελούν, ο εγκέφαλός τους εμφανίζει αυξημένη δραστηριότητα στις περιοχές που σχετίζονται με την ντοπαμίνη, την ορμόνη της ευχαρίστησης. Παρ' όλα αυτά, μόνο όταν το μωρό σας συμπληρώσει τους επτά ή οκτώ μήνες, θα αρχίσει να αναπτύσσει ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς με εσάς και τα άλλα σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του. Θα νοιάζεται πολύ για τους ανθρώπους που το φροντίζουν όταν κλαίει και το ταΐζουν όταν πεινάει, θα σας ψάχνει όταν θα βγαίνετε από το δωμάτιο και θα είναι ευτυχισμένο όταν θα επιστρέφετε. Δεν πρόκειται ακριβώς για αγάπη όπως την ορίζουν οι ενήλικες, αλλά είναι το πιο δυνατό συναίσθημα που γνωρίζει. Και κάτι ακόμη: δεν υπάρχει περίπτωση να κακομάθετε ένα μωρό δίνοντάς του πολλή αγάπη, προσοχή και φροντίδα. Όταν φροντίζετε το παιδί σας οικοδομείτε θεμέλια εμπιστοσύνης και αγάπης που θα κρατήσουν για μια ζωή.
Παιδιά: είναι οι εκρήξεις τους σημάδι αγάπης;
Ο δεσμός ανάμεσα σε σας και το παιδί σας θα μεγαλώνει καθώς θα μεγαλώνει κι αυτό. Ακόμα κι αν φωνάζει ή μουτρώνει πολύ, όλα αυτά δεν είναι παρά μια δοκιμασία της εγγύτητας σας. Τα ξεσπάσματα των παιδιών είναι κάτι σαν τους καβγάδες των εραστών. Προκαλούν όλη αυτή την ταραχή επειδή σας αγαπούν πάρα πολύ. Με άλλα λόγια το παιδί σας δεν θα απογοητεύονταν ούτε θα θύμωνε τόσο αν δεν σας εμπιστευόταν τόσο. Όμως όσο κι αν σας τρελαίνουν οι συμπεριφορές του, μην ανησυχείτε ότι θα πάψετε να το αγαπάτε. Για μια ακόμη φορά η βιολογία είναι με το μέρος σας. Βρετανοί ερευνητές εξέτασαν τον εγκέφαλο είκοσι μητέρων καθώς κοίταζαν φωτογραφίες των παιδιών τους και διαπίστωσαν ότι το τμήμα του εγκεφάλου που δραστηριοποιούνταν ισχυρά ήταν εκείνο που ελέγχει την ευχαρίστηση, το ίδιο που συμμετέχει στη ρομαντική αγάπη. Αντίθετα, το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει την κρίση και την άσκηση κριτικής παρέμενε εντελώς ανενεργό. Το παιδί σας έχει πολλά και διαφορετικά συναισθήματα. Αλλά δεν καταλαβαίνει την έννοια της αγάπης με τον τρόπο των ενηλίκων. Τα μικρά παιδιά λένε συχνά αυτή τη λέξη για διάφορα πράγματα. Μπορεί να λέει ότι αγαπάει εσάς, αλλά ότι αγαπάει και τα βιβλία του, τα παιχνίδια του ή τις σοκολάτες. Ακόμη και έτσι δεν πρέπει να ανησυχείτε για τη θέση σας στον κόσμο του. Ξέρει πολύ καλά πόσο σημαντική είστε κι αν χτυπήσει ή θέλει ντάντεμα, δεν πηγαίνει στα παιχνίδια του ούτε στις σοκολάτες. “ Τα παιδιά θέλουν βοήθεια από εκείνους τους ανθρώπους που εμπιστεύονται περισσότερο”, λέει η Μπρόνγκαρτ Ρίκερτ, ψυχολόγος του πανεπιστημίου της Νοτρ-Νταμ. Και να λοιπόν εφτά σημάδια που δείχνουν ότι το παιδί σας σας αγαπάει
- Όταν είναι νεογέννητο, καρφώνει τα μάτια του στα δικά σας - προσπαθεί πραγματικά να απομνημονεύσει το πρόσωπό σας. Δεν καταλαβαίνει τίποτα άλλο από τον κόσμο, αλλά ξέρει ότι είστε σημαντική.
- Το μωρό σας ανησυχεί για σας όταν δεν σας βλέπει κάπου γύρω του. Συμπληρώνοντας τους οκτώ με δώδεκα μήνες, αρχίζει να συνοφρυώνεται όταν βγαίνετε από το δωμάτιο και χαμογελά όταν γυρνάτε.
- Το μικρό σας έχει ξεσπάσματα οργής. Αυτές οι φωνές δεν σημαίνουν ότι έπαψε να σας αγαπά. Δεν θα ήταν τόσο πληγωμένο και θυμωμένο αν δεν σας εμπιστευόταν τόσο πολύ.
- Το μικρό σας έρχεται σε σας για βοήθεια όταν πέφτει και χτυπάει ή νιώθει λυπημένο. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας δεν καταλαβαίνουν καλά την έννοια του “αγαπώ” αλλά οι πράξεις τους μιλούν περισσότερο από τα λόγια τους.
- Το παιδί σας, νήπιο πια, σας δίνει ένα λουλούδι από τον κήπο, μια ζωγραφιστή καρδιά, μια ωραία πέτρα ή κάποιο άλλο δώρο.
- Το παιδί σας θέλει την επιδοκιμασία σας. Θα αρχίσει τώρα να συνεργάζεται περισσότερο στο σπίτι και θα ψάχνει για ευκαιρίες να σας εντυπωσιάσει. “Κοίταξέ με” είναι η τυπική του φράση για να αιχμαλωτίσει την προσοχή σας.
- Το παιδί σας πάει σχολείο και σας εμπιστεύεται τα μυστικά του, το πρώτο του αίσθημα ή την πιο δύσκολη στιγμή του. Είστε ακόμη η έμπιστή του, κι ας αποφεύγει τις αγκαλιές σας δημόσια.
Η Ομηρική (Ελληνική) γλώσσα που αποτελεί τη βάση επάνω στην οποία στηρίχτηκαν πλήθος σύγχρονων γλωσσών, δεν υπήρξε αρχή μιας εποχής στη γλωσσική ιστορία , αλλά το μόνο ακέραιο μνημείο μιας μακράς, προγενέστερης περιόδου κατά την οποία συντέθηκε, για να «ονοματίσει» τα επιτεύγματα και τις γνωστικές κατακτήσεις του μεγάλου προκατακλυσμιαίου πολιτισμού της «Χρυσής Εποχής». Ακόμα κι αν δεν υπήρχε καμία άλλη αναφορά, ακόμα κι αν δεν είχε διασωθεί κανένα προκατακλυσμιαίο μνημείο, θα αρκούσε η Ελληνική γλώσσα ως απόδειξη της ύπαρξης στο παρελθόν μίας εποχής μεγάλου πολιτισμού. Στη γλώσσα μας είναι εμφυτευμένη όλη η γνώση που κατέκτησε ο άνθρωπος έως την παρούσα στιγμή. Κάθε ελληνική λέξη-όρος φέρει ένα βαρύ φορτίο νόησης, φορτίο που οι προγενέστεροι «εξόδευσαν», για να κατακτήσουν γνωστικά τη συγκεκριμένη έννοια και να την «βαπτίσουν» με το συγκεκριμένο όνομα-λέξη. Γι� αυτό οι σκοταδιστές κάνουν το παν να την εξαφανίσουν. 
